De heren van Herzele
De lokale heren van Herzele zijn met zekerheid gekend vanaf de 12e eeuw. Ze nemen een voorname positie in binnen het graafschap Vlaanderen. Hun status ontwikkelt zich enerzijds door relaties met de Vlaamse landadel en anderzijds door hun aanwezigheidspolitiek binnen de stad Gent, waar ze sedert de 14e eeuw als buitenpoorters staan ingeschreven. In deze context sluimert echter de kiem, die in 1380 noodlottig zal escaleren. Seger van Herzele kiest immers positie voor Gent in de opstand tegen de graaf van Vlaanderen. Bij een vergeldingsactie in 1380 steken de grafelijke troepen de burcht in brand en wordt het leen geconfisqueerd. In 1406 schenkt de hertog Jan zonder Vrees het goed aan Jan van Roubaix.
Tijdens de 16e eeuw komt de heerlijkheid Herzele via huwelijk in handen van de familie de Werchin en later wordt het domein eigendom van de familie de Melun. Dit mondt in 1579 opnieuw uit in een debacle, wanneer Spaanse troepen de burcht genadeloos beschieten wegens de protestantse houding van Pieter van Melun.
Later komt de heerlijkheid in handen van o.a. de families de Ligne en van Lorreinen. In het midden van de 18e eeuw koopt Karel, graaf van Lichtervelde het goed aan. Met de Franse bezetting wordt alle titulatuur afgeschaft en zo wordt Emanuel van Lichtervelde de laatste heer van Herzele.
Na het Ancien regime wordt het domein verkocht aan Judocus Clemmen en via huwelijk komt het achtereenvolgens in handen van de familie van de Woestijne en de familie du Parc Locmaria.
De burcht
We beschikken momenteel over geen gegevens betreffende de versterking(en) van de eerste heren van Herzele.
In de loop van de 13e-14e eeuw bouwt men in Herzele een burcht met geometrisch grondplan. Van een belangrijk gebouw, de donjon of meestertoren, kunnen we momenteel niet vaststellen of deze gebouwd werd als onderdeel van de geometrische bouwfase of al vroeger als solitaire toren was opgericht.
Bij de burcht horen een poortgebouw, de nog opstaande ronde woontoren met aangebouwde traptoren, de keuken met bovenliggende aula en kapel, de donjon, de schuur, de stal en andere nutsvoorzieningen.
In de periode van de late 14e eeuw tot eerste helft van de 15e eeuw wordt het poortgebouw versterkt met twee vooruitspringende hoektorens. Het massieve karakter wijst op de aanwezigheid van artilleriegeschut. De westelijke muur wordt eveneens voorzien van schietgaten voor artillerie.
Na de beschiering van 1579 wordt de burcht niet volledig meer herbouwd. Toch worden het poortgebouw, de noordoostelijke vleugel (met de woontoren, de keuken…), de schuur en de stal behouden en in 1616 hersteld. Tot ver in de 18e eeuw worden de overgebleven ruimten bewoond door de plaatselijke baljuws.
Plattegrond van de burcht van Herzele.
Legende: 1. Poortgebouw; 2. Opstaande toren met aangebouwde traptoren; 3-5. Traptorens;
6. Donjon; 7. Keuken met bovenliggende aula (ridderzaal) en 8. Omwalling met steurberen.
Belangrijke data in de geschiedenis van de burcht
- 13e - 14e eeuw: bouw van de burcht met geometrisch grondplan.
- 1380: Gentse Opstand: Troepen van Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen, steken de burcht in brand, aangezien Seger, heer van Herzele, partij kiest voor Gent. De burcht wordt ernstig beschadigd. De kerk en de huizen van de heerlijkheid worden vernield. Vanaf 1386 wordt de burcht hersteld.
- 1483-1482: Opstand tegen Maximiliaan van Oostenrijk: De burcht wordt tijdelijk bezet door Gentse soldaten. Ze plunderen de burcht en richten vernielingen aan. Vanaf 1512 starten de restauratiewerken.
- 1579: Godsdienstoorlogen. Wegens de protestante houding van Pieter van Melun, heer van Herzele, wordt de burcht zwaar onder vuur genomen door de katholieke Spaanse bezetter. Het poortgebouw, de noordoostelijke vleugel, de schuur en de stal blijven overeind en worden vanaf 1616 hersteld.
- 17e eeuw: De burcht wordt verder ontmanteld. Er wordt natuursteen uit de burcht gebruikt voor de nieuwbouw van het pachthof of verkocht, onder meer aan de abdij van Ninove. Toch blijven de bewaarde gebouwen van de burcht verder bewoond. In 1772 is het de verblijfplaats van hoogbaljuw J. B. De Beurme. Hij stalt er tevens zijn vee.
- In 1846 valt den vermaarden toren in Herzele met groot gedruisch in. Nog steeds worden massa’s stenen verkocht, gebruikt om de eerste kasseiwegen aan te leggen of gerecupereerd voor de latere bouw van de kerk.
- De burcht en zijn omgeving worden bij een K.B. van 1957 als beschermd monument geklasseerd en in 1969 schenkt graaf du Parc Locmaria de burcht aan de gemeente Herzele.
- Op initiatief van de toenmalige burgemeester Maurits De Buysscher worden van 1972 tot 1977 ingrijpende restauratiewerken uitgevoerd. Deze leiden tot het huidig uitzicht van de burcht: een gerestaureerde toren met een volledig geconsolideerd grondplan, omsloten door een walgracht. Vandaag bekleedt de burcht van Herzele opnieuw een prominente plaats in het centrum van de gemeente en vormt een historische link met het feodaal verleden.
De burchtsite groeide uit tot hét toeristisch visitekaartje van Herzele en dé place to be bij tal van evenementen. Het is één van de weinige burchtsites in opstand uit onze provincie.
Kerkstraat (z/n), Herzele
Gegidste rondleiding en/of meer info?
Neem contact op met de dienst Toerisme.
Realisatie: Stefaan Van Der Biest
